Έκθεση Φωτογραφίας “A raven’s dream” του Σταύρου Σταματίου

H esp+ gallery συνεχίζει τη δέσμευση της να φιλοξενεί αλλά και να προωθεί τη σύγχρονη τέχνη, παρουσιάζοντας το έργο καταξιωμένων, αλλά και ανερχόμενων καλλιτεχνών.

Στο πλαίσιο αυτό, την Τετάρτη 28 Μαϊου 2025 στις 20:00, θα φιλοξενήσουμε την έκθεση A raven’s dream του Σταύρου Σταματίου στον χώρο μας, Ναυμαχίας Έλλης 5, στα Λαδάδικα της Θεσσαλονίκης. Στην έκθεση θα παρουσιαστεί επίσης και το φωτογραφικό λεύκωμα της εργασίας A raven’s dream.

Εγκαίνια: 28.05.2025 στις 20:00
Τοποθεσία: esp+ gallery
Ναυμαχίας Έλλης 3-5, Λαδάδικα, Θεσσαλονίκη
Καθημερινές: 10:00-18:00
Χάρτης: Google Maps
Διάρκεια: 28.05-11.06.2025
Ώρες Λειτουργίας: Δευτέρα με Παρασκευή 10:00-18:00
Είσοδος Ελεύθερη

Κείμενο Έκθεσης
A dream within a dream

Η φωτογραφία από την ανακοίνωση της ως εφεύρεση το 1839 και μέχρι σήμερα ευνόησε την πιστή απόδοση όψεων του κόσμου, εκλαμβάνοντάς τον ως ανεξάντλητο οπτικό τρόπαιο. Πολλοί φωτογράφοι όμως τη διαχειρίστηκαν με διαφορετική πρόθεση τους δυο αιώνες που μεσολάβησαν: η Julia Margaret Cameron υιοθέτησε τον 19ο αιώνα την απαλή εστίαση στην απεικόνιση επιφανών καλλιτεχνών και επιστημόνων, αποδίδοντας τις μορφές με μια διάθεση πνευματικού ιδεαλισμού· ο Oscar Gustav Rejlander συνέθεσε σκηνές τυπώνοντας από πολλά αρνητικά στο ίδιο φωτογραφικό χαρτί· το μαζικό πικτοριαλιστικό κίνημα αποποιήθηκε, κυρίως μεταξύ 1890-1910, σε μεγάλο βαθμό την περιγραφική ακρίβεια του μέσου. Όμοια, στη μεσοπολεμική ακμή του φωτογραφικού μοντερνισμού αναπτύχθηκαν ιδιώματα που απέκλιναν εμφατικά από τη μίμηση του πραγματικού (όπως το φωτόγραμμα, το μοντάζ ή η τεχνική σολαριζασιόν). Επίσης τη δεκαετία του 1950 το κίνημα Subjective Photography στη Γερμανία, σε μια εποχή που η ωμή φρίκη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κλόνιζε βαθιά τα ιδανικά της ανθρωπότητας, έστρεφε την προσοχή του στην υποκειμενικότητα της έκφρασης. Η υπέρβαση των ορίων της πραγματικότητας δεν συνιστούσε συνεπώς πάντοτε φορμαλιστικό πειραματισμό, αλλά ενίοτε εσωτερική αναζήτηση με προσωπικά ή συλλογικά ερείσματα.

Σε ένα παρόμοιο πλαίσιο ο Σταύρος Σταματίου, από το 2012 και μέχρι το 2023, περιπλανήθηκε κυρίως στον Δήμο Θερμαϊκού, στα ανατολικά άκρα της Θεσσαλονίκης, ανακαλύπτοντας εικόνες συχνά αινιγματικές. Σπάνια βέβαια ανακαλύπτει κανείς κάτι που δεν είναι έτοιμος να δει. Στην πρώτη εικόνα της έκδοσης φτερουγίσματα φωτός προβάλλουν σ’ ένα σκοτεινό άνοιγμα. Στην επόμενη μια ανθρώπινη σιλουέτα συλλαμβάνεται σε έναν ακαθόριστο χώρο τον οποίο διασχίζει μια αστραπή. Στα έργα που ακολουθούν εγγράφονται περιφράξεις και μάντρες, σπίτια και εκκλησάκια, σε ένα πνεύμα ερημίας, σχεδόν ερείπωσης. Σταδιακά αναλαμβάνει η φύση και η σιλουέτα γίνεται μικρότερη, σαν να αποχωρεί από το παράξενο αυτό θέατρο σκιών.

Ο φωτισμός στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Σταματίου είναι συχνά υποβλητικός, με εικόνες μεσαίων και σκοτεινών τόνων που αναδύονται από το μούχρωμα ή το σκοτάδι της νύχτας. Αφουγκράζεται προσεκτικά και δοκιμάζει διαισθητικά, εισάγοντας στη σκηνή απρόβλεπτες φωτεινές πηγές, γεννώντας είδωλα φαντασματικά, πετώντας ακανόνιστα αντικείμενα στον ουρανό του κάδρου, συστήνοντας μια ατμόσφαιρα παράξενα ανοίκεια που διαρρηγνύει απρόοπτα το κέλυφος του πραγματικού.

Στις φωτογραφίες του η φύση προβάλλει σαν δύναμη μυστηριακή, όπως στην περίπτωση της συστάδας γυμνών κορμών πάνω από την οποία αιωρείται μια ανεξήγητη γλώσσα φωτός. Οι συχνά γαλήνιες εικόνες μοιάζει να οδηγούν σ’ έναν ευμετάβλητο χώρο και χρόνο, στον οποίο ενίοτε διακόπτεται η οπτική συνέχεια και οι αντιληπτικές βεβαιότητες, όπως φανερώνει η λοφοσειρά που ολισθαίνει από το πραγματικό στο σχηματικό. Στην ίδια κατεύθυνση, ο Σταματίου διαλέγεται επίσης με την πανίδα: η δυσδιάκριτη κουκουβάγια, ο σκύλος που χάνεται στο μισοσκόταδο, τα πρόβατα με τα φεγγοβόλα μάτια σε μια αβέβαιη πλαγιά, τα ελάφια που αναπαύονται στη λόχμη ή τα άλογα που ξεπροβάλλουν μέσα στους κεραυνούς της νύχτας, όλα εντείνουν την αινιγματικότητα της σειράς. Οι φόρμες συχνά διαγράφονται απρόβλεπτα ανάμεσα στην ευκρίνεια, το ασαφές είδωλο και τη σκιά, ανάμεσα σε έναν σκοτεινό ρεαλισμό και μια ποιητική ρευστότητα, θυμίζοντας στίχους του Αμερικανού ρομαντικού Edgar Allan Poe:
All that we see or seem
Is but a dream within a dream.

Οι στίχοι του Poe, βέβαια, με τον οποίο ο Σταματίου γνωρίζεται από την πατρική ακόμη βιβλιοθήκη, μπορούν πλην της φιλοσοφικής τους υπόστασης να αφορούν την ίδια τη φωτογραφία, από την οποία ο ποιητής πρόλαβε να γοητευτεί μια δεκαετία πριν τον πρόωρο θάνατό του το 1849. Ο ρομαντισμός διεκδίκησε, ως αντίδραση στη νεωτερικότητα (συνεπώς και στη φωτογραφία ως νεωτερική πρακτική), την απόδραση από τα βιομηχανικά γρανάζια προς την ελευθερία, με ένα πρόταγμα επιστροφής στη φύση. Δεν αποδεικνύεται καίριος όμως εδώ ο Ηράκλειτος, που απέκλειε οποιαδήποτε επιστροφή σε πρότερες συνθήκες; Δεν είναι πάντοτε διαφορετικό το μετά από το πριν, καθώς το περιέχει και αποτελεί εξέλιξή του;

Για τον φιλόσοφο του 18ου αιώνα Emmanuel Swedenborg, που επηρέασε και τον Poe, ο ορατός κόσμος δεν ήταν παρά μια ωχρή σκιά της αλήθειας, ενός κόσμου που εκτεινόταν πέρα από τις παραπλανητικές υλικές όψεις. Αν μια τέτοια θεώρηση προσπερνά την κυριαρχία των απτών δεδομένων αναδεικνύοντας την πνευματικότητα του εσωτερικού κόσμου, ο Σταματίου μοιάζει να αδράχνει κάθε ευκαιρία για να διασαλεύσει τη συμβατική αντίληψη του κόσμου: από το σκοτεινό σμήνος πουλιών που υψώνεται με μάτια που σπιθίζουν, μέχρι τα σχέδια στον πάγο που παραπέμπουν σε εσωτερικές πτυχώσεις, όλα μοιάζουν γυμνάσματα για το ξεφλούδισμα του γνωστού και τη συνάντηση με το άρρητο. Χρειάστηκε να περάσουν χρόνια βέβαια για να συνειδητοποιήσει ο Σταματίου ότι η σειρά διέθετε ίσως βαθύτερη αφετηρία: την ασθένεια και τον θάνατο του πατέρα του το 2010, και τους εσωτερικούς επαναπροσδιορισμούς που μια τέτοια απώλεια φέρνει. Την ίδια εποχή η χώρα στροβιλιζόταν στον ίλιγγο της οικονομικής κρίσης, που καθιστούσε την ίδια την κοινωνική πραγματικότητα αφιλόξενη. Οι μεταφορικές φωτογραφίες του Σταματίου με τη μαγνητισμένη συχνά ατμόσφαιρα, ξεμακραίνουν σταδιακά από τα εγκόσμια, καταδύονται σε νερά εσωτερικά, σ’ έναν κόσμο σκιών που τρεμοπαίζουν, όπου ο άνθρωπος αγγίζει το άγνωστο, ίσως και το αμετάκλητο, μέσα στην «τετράγωνη νύχτα της φωτογραφίας». Αυτό φαίνεται να υπονοεί στο τέλος του βιβλίου το ευρύχωρο ασημί λιβάδι όπου καλπάζουν αιθέρια άλογα, η μορφή που καίγεται από φως, οι άξαφνες λάμψεις μέσα στα δέντρα. Η αφήγηση κλείνει με σκαλοπάτια που οδηγούν σε ένα ασάλευτο άνοιγμα, μια μαύρη τρύπα γύρω από την οποία ο άνεμος χορεύει τα κλαδιά. Εκεί ο θεατής προχωρά μόνος. Ποιο είναι το θέμα των φωτογραφιών του Σταματίου; Η περιπλάνηση σ’ έναν αχαρτογράφητο κόσμο εσωτερικών βιωμάτων; Η ανορθόδοξη χρήση του ορατού για να ψηλαφηθεί το αόρατο; Πότε φωτογραφίζει το έξω και πότε θερμομετρεί το μέσα, ξορκίζοντας προσωπικές έγνοιες και αγωνίες; Πώς σμιλεύει το έργο του το μεταίχμιο ανάμεσα στην αναπαράσταση και την αφαίρεση, διερευνώντας αμήχανα την υπαρξιακή έρημο; Ερωτήματα όπως αυτά, καθώς εγείρονται από τις φωτογραφίες του Σταματίου, καλούν ίσως σε μια ριζική αναθεώρηση της ψηφιακής αλγοριθμικής λογικής του 21ου αιώνα ανακαλώντας τον Poe ο οποίος, από μια θαλασσοδαρμένη ακτή και με λιγοστούς κόκκους άμμου στα χέρια, αντηχεί ακόμη επίμονα:
Όλα όσα βλέπουμε ή είμαστε
Δεν είναι παρά ένα όνειρο μέσα σε ένα όνειρο.

Ηρακλής Παπαϊωάννου

[1] Edgar Allan Poe, «A Dream Within a Dream», στο R. W. Griswold (επιμ.), The Works of the Late Edgar Allan Poe,  J. S. Redfield, Νέα Υόρκη 1850.

[1] Estelle Jussim, Elizabeth Lindquist-Cock, Landscape as Photograph, Yale University Press, New Haven και Λονδίνο 1985, σελ.61.  [1] Κική Δημουλά, «Το λίγο του κόσμου», από την ποιητική συλλογή Το λίγο του κόσμου, Στιγμή, Αθήνα 1994 [1971], σελ.51.

Βιογραφικό Καλλιτέχνη
Ο Σταύρος Σταματίου γεννήθηκε το 1965. Μεγάλωσε στην Πτολεμαΐδα αλλά προτιμά να δηλώνει Μικρασιάτης με δεύτερη πατρίδα την Κρήτη, απ΄όπου και κατάγεται η σύζυγός του, Ερωφίλη. Είναι πατέρας τριών παιδιών και ευτυχής παππούς.

Από παιδί αισθανόταν την ανάγκη  να μιλήσει μέσα από την τέχνη. Στα νεανικά του χρόνια χρησιμοποίησε ως διαύλους την ποίηση, τη ζωγραφική, τη μουσική. Κάποια στιγμή ανακάλυψε στη φωτογραφία το μέσο που μπορούσε να καλύψει αυτή του την ανάγκη πληρέστερα. Παρ’ όλα αυτά, θεωρεί ως ύψιστη μορφή τέχνης το θέατρο.

 Ο πόθος του να διεισδύσει στα μυστικά της φωτογραφικής τέχνης τον έφερε κοντά σε σημαντικούς Έλληνες και ξένους φωτογράφους και θεωρητικούς μέσα από μαθήματα φωτογραφίας, σεμινάρια και workshops, ενώ την ίδια στιγμή φωτογράφιζε σε καθημερινή σχεδόν βάση, εμπλουτίζοντας με υλικό σειρές που είχαν προκύψει και δημιουργώντας νέες.      Μέρος της δουλειάς του έχει εκτεθεί σε ατομικές εκθέσεις ( Arezzo(Ιταλία) , Σάμος, Ρέθυμνο) καθώς και σε διάφορες ομαδικές εκθέσεις και φεστιβάλ φωτογραφίας στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Παρουσιάσεις της δουλειάς του και συνεντεύξεις του έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα περιοδικά – έντυπα και online – συλλογικά φωτογραφικά λευκώματα και ιστοσελίδες φωτογραφίας.

Τον Δεκέμβρη του 2021 εκδόθηκε από τον ιταλικό οίκο “Eyeshot” μία μονογραφία με επιλογές από το σύνολο της δουλειάς του με τίτλο  “Street as a mirror” .

Για το δεύτερό του βιβλίο- αυτοέκδοση,Μάιος του 2025- που έχει τίτλο “A raven’s dream”, συνεργάστηκε με τον Ηρακλή Παπαϊωάννου και τον Γιώργο Γιατρομανωλάκη.